اگر همین حالا با علائم درگیر هستید، این «نقشهٔ ۶۰ ثانیه ای» راه را روشن می کند:
روزی ۲–۳ بار، ۱۰–۱۵ دقیقه در حمام آب گرم بنشینید؛ التهاب و درد آرام تر می شود. همراهش از مسکن های رایج طبق بروشور استفاده کنید.
فیبر و مایعات را بالا ببرید و آهسته افزایش دهید: حبوبات، سبزی‌ها، میوه با پوست + آب کافی. اگر یبوست دارید، مکمل فیبری مثل پسیلیوم (به صورت کوتاه مدت) و در صورت نیاز نرم‌کنندهٔ مدفوع کمک می‌کند.
هنگام دفع زور نزنید؛ نشستن طولانی یا مطالعه در توالت را کنار بگذارید و یک زمان ثابت مثلاً بعد از صبحانه برای دفع انتخاب کنید.
از کِرم ها یا شیاف های موضعی فقط کوتاه‌مدت (حداکثر یک هفته) بهره بگیرید؛ اگر اثری نداشت یا عارضه داد، ادامه ندهید و پیگیری کنید.
تحرک ملایم مثل پیاده روی را حفظ کنید و چند روز از بلند کردن بار سنگین پرهیز کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنید؟
- خون ریزی که قطع نمی شود یا شدید می شود؛ یا درد شدید ، تب، دل درد.
- بی‌حالی یا رنگ‌پریدگی (احتمال کم‌خونی)، کاهش وزن بی‌دلیل یا تغییر جدید در الگوی اجابت مزاج.
- اگر ۴۵ سال به بالا هستید و خون‌ریزی مقعدی دارید یا هنوز غربالگری سرطان کولورکتال را شروع نکرده‌اید.
اگر با اجرای موارد بالا طی حدود یک هفته بهبود نداشتید، ارزیابی پزشکی لازم است.
بواسیر در دوران یائسگی دقیقاً چیست و چرا در این سن آزاردهنده تر می شود؟
بواسیر در اصل همان بالشتک های عروقی طبیعیِ کانال مقعد هستند که به کنترل دفع کمک می‌کنند؛ مشکل وقتی آغاز می‌شود که این بافت‌ها بزرگ، ملتهب یا دچار پرولاپس شوند و خون‌ریزی، خارش یا درد بسازند. از نظر آناتومیک، بواسیر داخلی بالای خط دندانه‌ای است (معمولاً خون ریزیِ بدون درد و پرولاپس)، و بواسیر خارجی زیرِ آن و زیرِ پوست مقعد قرار دارد. این تمایز برای تشخیص و انتخاب درمان کلیدی است.
در بواسیر داخلی برای توصیف شدت از درجه بندی I تا IV استفاده می‌شود: درجه I فقط بزرگ‌شدگی بدون پرولاپس؛ درجه II پرولاپسِ هنگام دفع که خودبه‌خود جا می‌افتد؛ درجه III نیازمند جااندازی با دست؛ و درجه IV پرولاپسِ دائمی گیرکرده که معمولاً با درد همراه می شود. این زبان مشترک، مسیر درمان از اصلاح سبک زندگی تا روش‌های مطبی و در موارد پیشرفته جراحی را روشن می کند.
چرا در حوالی یائسگی آزاردهنده تر به نظر می‌رسد؟ نخست، یبوست با افزایش سن شایع‌تر می‌شود و زورزدنِ مزمن، فشارِ مکرر به بالشتک های هموروئیدی وارد می کند. داروهای پراستفاده در این سنین مثل اپیوئیدها، ضدافسردگی‌ها، مسدودکننده های کانال کلسیم، مکملِ آهن و برخی آنتی‌هیستامین ها یبوست را تشدید می کنند. از سوی دیگر، دیس فانکشن کف لگن با سن، بارداری زایمان های قبلی و تغییر بافت های نگهدارنده بیشتر دیده می شود و تخلیهٔ ناکارآمد را رقم می زند.
افزون بر این عوامل مکانیکی، شواهد طولی نشان می‌دهد یائسگی با نوسان علائم گوارشی همراه است؛ برخی زنان در این دوره یبوست یا اسهال های دوره‌ای بیشتری گزارش می‌کنند که با الگوی هورمونی و تغییرات سبک زندگی هم افزا می شود و خطر شعله وری علائم بواسیر را بالا می برد. مرورها و داده‌های مطالعات میان‌طولی این پیوند را تأیید کرده‌اند.
حاصلِ این هم افزایی چیست؟ افزایش زورزدن و اختلال در تخلیه، به علاوه تضعیف بافت های نگهدارنده با افزایش سن، احتمال بزرگ شدگی و پرولاپس را بالا می برد؛ بنابراین در زنانِ میانسال یائسه، شکایت از خون ریزی و پرولاپسِ درجه II–III بیشتر به چشم می‌آید و نیاز به مداخلهٔ ساختارمند از اصلاح رفتار دفع تا درمان‌های مطبی پررنگ تر می شود.
از کجا بفهمم بواسیر است، نه چیز دیگر؟
بواسیر یکی از دلایل شایع خون ریزی مقعدی است، اما همیشه نمی‌توانیم بلافاصله آن را به عنوان تنها علت خون‌ریزی در نظر بگیریم. برای تشخیص دقیق، باید علائم بواسیر را از سایر مشکلات مشابه تمایز دهیم.
علائم تیپیک بواسیر:
- خون‌ریزی روشن و بدون درد: خون معمولاً به شکل قطرات قرمز روشن بر روی دستمال توالت یا سطح مدفوع دیده می‌شود. این خون‌ریزی معمولاً با اجابت مزاج همراه است.
- احساس برآمدگی یا توده در ناحیه مقعد: که ممکن است هنگام دفع مشاهده شود و بعد از دفع به جای خود بازگردد (در موارد خفیف).
- خارش یا سوزش در ناحیه مقعد: معمولاً بعد از دفع، به‌خصوص اگر بواسیر در درجات پایین قرار داشته باشد.
سایر علل خون ریزی مقعدی:
- شقاق مقعدی: این یک ترک یا شکاف کوچک در پوست اطراف مقعد است که اغلب همراه با درد شدید هنگام دفع مدفوع است. خون‌ریزی معمولاً همراه با درد می‌باشد.
- پولیپ‌های روده: پولیپ‌ها به خودی خود اغلب بدون درد هستند، اما در صورت خون‌ریزی، خون‌ریزی می‌تواند تیره‌تر باشد و معمولاً از طریق آزمایشات یا کولونوسکوپی شناسایی می‌شود.
- بیماری التهابی روده (IBD): مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو که خون‌ریزی مقعدی معمولاً همراه با علائم دیگری چون درد شکم، اسهال مداوم و کاهش وزن است.
- سرطان کولون (روده بزرگ): خون‌ریزی ناشی از سرطان روده معمولاً در ابتدا کم و مداوم است. خون ممکن است تیره و با مدفوع مخلوط شود، و ممکن است با علائم دیگری مانند کاهش وزن، تغییر در الگوی اجابت مزاج و احساس خستگی همراه باشد.
چه کسانی باید غربالگری سرطان کولون (CRC) را جدی بگیرند؟
- زنان و مردان بالای ۴۵ سال که خون‌ریزی مقعدی دارند باید این علامت را جدی بگیرند. در بسیاری از موارد، خون‌ریزی ناشی از بواسیر است، اما با توجه به افزایش سن، غربالگری سرطان کولون (کولونوسکوپی) از سن ۴۵ سال به بعد توصیه می‌شود.
- اگر خون‌ریزی با علائمی همچون درد شدید، کاهش وزن ناگهانی، یا تغییرات غیرعادی در اجابت مزاج (اسهال یا یبوست مزمن) همراه باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کرده و آزمایشات لازم انجام شود.
هشدارهایی که نباید به بواسیر نسبت داد:
- خون‌ریزی مداوم یا تغییر در نوع خون‌ریزی (مثلاً تیره و مخلوط با مدفوع).
- علائم همراه با درد شدید، تب، کاهش وزن یا خستگی غیرقابل توضیح.
- تغییرات در الگوی دفع مدفوع که بدون دلیل واضح ادامه پیدا می‌کند.
اگر خون ریزی ادامه پیدا کرد یا علائم غیرمعمولی ظاهر شد، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید تا علت اصلی مشخص شود. این کمک می‌کند که از هرگونه بیماری جدی‌تر، از جمله سرطان، پیشگیری یا آن را در مراحل اولیه شناسایی کنید.
اول تغذیه و رفتار: دقیقاً چه کنم که نتیجه بگیرم؟
برای کنترل و بهبود بواسیر، تغذیه صحیح و عادات رفتاری نقش کلیدی دارند. در اینجا چند گام مهم و اثبات شده برای کاهش علائم و پیشگیری از عود بواسیر آورده شده است.
۱. افزایش فیبر روزانه
فیبر به نرم‌کردن مدفوع و تسهیل عبور آن از روده‌ها کمک می‌کند. مصرف فیبر به میزان کافی می‌تواند فشار وارده به ناحیه مقعد را کاهش دهد و در نتیجه علائم بواسیر را تسکین دهد. طبق دستورالعمل‌های NIDDK و NCBI، میزان فیبر توصیه‌شده برای زنان حدود ۲۵–۳۰ گرم در روز و برای مردان ۳۱–۳۸ گرم در روز است.
برای افزایش فیبر در رژیم غذایی خود، می‌توانید از منابع طبیعی مانند:
- حبوبات مثل عدس، نخود، لوبیا
- سبوس جو یا گندم
- میوه‌ها و سبزیجات با پوست ( سیب، گلابی، هویج، کرفس)
- بذرها مانند چیا، کتان
استفاده کنید. توجه داشته باشید که برای جلوگیری از مشکلات گوارشی، فیبر را به تدریج وارد رژیم غذایی خود کنید تا سیستم گوارش به آن عادت کند.
۲. نوشیدن آب کافی
نوشیدن مقدار زیادی آب به نرم ماندن مدفوع و تسهیل دفع کمک می کند. توصیه می شود که افراد بالغ حداقل ۸–۱۰ لیوان آب در روز بنوشند. نوشیدن مایعات به اندازه کافی، به ویژه با افزایش مصرف فیبر، از یبوست جلوگیری می‌کند که یکی از عوامل اصلی بروز بواسیر است.
۳. تعیین هدف برای نوع مدفوع
هدف شما باید رسیدن به تیپ های ۳ یا ۴ باشد. این تیپ‌ها نشان‌دهنده مدفوع نرم و شکل دار هستند که به راحتی دفع می‌شوند. اگر مدفوع شما سخت یا خیلی شل است، ممکن است نشانه‌ای از مشکلات گوارشی باشد که می‌تواند به بواسیر دامن بزند. استفاده از ملین‌های محرکِ طولانی‌مدت می‌تواند باعث مشکلات بیشتری شود، بنابراین بهتر است از آنها فقط در مواقع اضطراری استفاده کنید و به جای آنها به روش‌های طبیعی مانند فیبر و آب روی بیاورید.
۴. عادت‌های صحیح توالت
یک عادت توالت صحیح می‌تواند به کاهش فشار هنگام دفع کمک کند. توصیه می‌شود که:
- پس از صبحانه زمان مشخصی برای دفع در نظر بگیرید؛ معمولاً روده‌ها پس از وعده غذایی به‌طور طبیعی تحریک می‌شوند.
- برای زاویه صحیح لگن، استفاده از پاگیره یا زیرپایی کمک می‌کند تا راحت‌تر و با فشار کمتری دفع کنید.
- از نشستن طولانی‌مدت در توالت خودداری کنید؛ این کار فشار اضافی به ناحیه مقعد وارد می‌کند و می‌تواند باعث بدتر شدن بواسیر شود.
۵. ورزش ملایم
ورزش به بهبود جریان خون در ناحیه مقعد و کاهش علائم بواسیر کمک می‌کند. پیاده‌روی ملایم روزانه می‌تواند گردش خون را بهبود بخشیده و به جلوگیری از یبوست کمک کند. همچنین، انجام تمرینات کگل برای تقویت کف لگن می‌تواند به تقویت عضلات ناحیه مقعد کمک کند و فشار کمتری به این ناحیه وارد کند.
۶. مدیریت استرس و خواب
استرس و خواب ناکافی می‌توانند بر سیستم گوارش تأثیر منفی بگذارند. مدیریت استرس از طریق تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق می‌تواند به کاهش فشار روی روده‌ها کمک کند. خواب کافی (۷–۸ ساعت شبانه) نیز به تنظیم سیستم گوارش و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
در نهایت، با رعایت این نکات تغذیه‌ای و رفتاری می‌توانید علائم بواسیر را بهبود بخشید و از بروز آن در آینده پیشگیری کنید.
چه درمان های خانگی واقعاً پشتشان شواهد هست؟
برای درمان بواسیر، چندین روش خانگی وجود دارد که پشت آنها شواهد علمی معتبری وجود دارد. این روش‌ها معمولاً برای کاهش علائم استفاده می‌شوند و می‌توانند در مراحل ابتدایی و ملایم بواسیر مؤثر باشند. در اینجا به برخی از این درمان‌ها و اثربخشی آنها اشاره می‌کنیم:
حمام سیتز
حمام سیتز یکی از رایج‌ترین روش‌های خانگی برای تسکین علائم بواسیر است. این روش شامل نشستن در آب گرم (حدود ۱۰–۱۵ دقیقه) است که ناحیه مقعد را تسکین می‌دهد. این روش به ویژه برای کاهش التهاب، درد و خارش مؤثر است. شواهد علمی نشان می‌دهند که حمام سیتز به کاهش ورم و تسکین علائم بواسیر کمک می‌کند. آب گرم می‌تواند عضلات مقعد را شل کرده و جریان خون در این ناحیه را بهبود بخشد، که باعث تسکین درد و التهاب می‌شود.
پسیلیوم
پسیلیوم، یک منبع طبیعی فیبر است که در درمان یبوست مؤثر است و از این طریق به کاهش فشار بر ناحیه مقعد و جلوگیری از بروز بواسیر کمک می‌کند. پسیلیوم به طور مؤثر مدفوع را نرم کرده و عبور آن از روده را تسهیل می‌کند. این فیبر به‌ویژه در مواقعی که یبوست دارید یا مجبور به زور زدن برای دفع مدفوع می‌شوید، مفید است.
نرم کننده‌های مدفوع
استفاده از نرم‌کننده‌های مدفوع می‌تواند به کاهش فشار هنگام دفع کمک کند. این داروها معمولاً برای افرادی که با یبوست مزمن دست و پنجه نرم می‌کنند، مفید هستند. نرم‌کننده‌های مدفوع مانند دوکوسات سدیم معمولاً برای استفاده کوتاه‌مدت توصیه می‌شوند تا مدفوع نرم و راحت‌تر از روده عبور کند، در نتیجه فشار کمتری به ناحیه مقعد وارد می‌شود.
پمادهای موضعی بی حس‌کننده
پمادهایی که حاوی مواد بی‌حس‌کننده موضعی مانند هیدروکورتیزون یا لیدوکائین هستند، می‌توانند به تسکین فوری درد و خارش بواسیر کمک کنند. این پمادها معمولاً برای درمان کوتاه‌مدت و کاهش درد استفاده می‌شوند. شواهد علمی نشان می‌دهند که این پمادها می‌توانند به کاهش التهاب و تسکین علائم دردناک کمک کنند. با این حال، باید توجه داشت که استفاده طولانی‌مدت از این پمادها توصیه نمی‌شود و باید با احتیاط استفاده شوند، زیرا ممکن است باعث تحریک یا تضعیف پوست شوند.
روش‌های خانگی مانند حمام سیتز، پسیلیوم، نرم‌کننده‌های مدفوع، و پمادهای موضعی بی‌حس‌کننده واقعاً پشتشان شواهد علمی معتبر وجود دارد و می‌توانند در تسکین علائم بواسیر مفید باشند. با این حال، در صورتی که علائم بواسیر ادامه یابد یا بدتر شود، مراجعه به پزشک و بررسی روش‌های درمانی مؤثرتر ضروری است.
چه زمانی نوبت درمان مطبی است و کدام بهتر عمل می‌کند؟
در صورتی که درمان‌های خانگی برای بواسیر مؤثر نباشند یا علائم شدیدتر شوند، زمان آن رسیده که درمان‌های مطبی آغاز شوند. درمان‌های پزشکی مختلفی برای بواسیر وجود دارند که بسته به شدت و نوع بواسیر انتخاب می‌شوند.
بستن با کش (RBL) یکی از رایج‌ترین روش‌های درمانی برای بواسیر داخلی در درجات I–III است. در این روش، یک کش لاستیکی کوچک بر روی پایه بواسیر قرار می‌گیرد تا جریان خون به آن قطع شود، در نتیجه بواسیر خشک شده و از بین می‌رود. این روش به عنوان انتخاب اول در بسیاری از کلینیک‌ها برای درمان بواسیر داخلی شناخته شده است زیرا عوارض کمی دارد، زمان بهبودی کوتاه است و نتایج آن در درمان بواسیرهای داخلی مؤثر است. بسیاری از پزشکان این روش را برای بواسیرهای خون‌ریزی‌کننده و پرولاپس توصیه می‌کنند.
اسکلروتراپی یکی دیگر از روش‌های درمانی است که در آن محلول شیمیایی به بواسیر تزریق می‌شود تا باعث بسته شدن رگ‌ها شود و بواسیر کوچک شود. این روش برای بواسیرهای داخلی درجه I و II مؤثر است و ممکن است برای بیمارانی که تمایلی به جراحی ندارند، گزینه مناسبی باشد. با این حال، اسکلروتراپی معمولاً به نسبت RBL اثربخشی کمتری دارد و ممکن است نیاز به چندین جلسه درمانی داشته باشد.
انعقاد مادون‌قرمز (IR) یک روش دیگر است که برای درمان بواسیر داخلی کوچک‌تر استفاده می‌شود. این روش از نور مادون‌قرمز برای ایجاد حرارت و سوزاندن بافت بواسیر استفاده می‌کند. این روش معمولاً برای بواسیرهای درجه I توصیه می‌شود، اما ممکن است در بواسیرهای بزرگ‌تر مؤثر نباشد.
پس از انجام هرکدام از این روش‌ها، مراقبت‌های خاصی ضروری است. برای مثال، پس از RBL و اسکلروتراپی، بیمار باید از زور زدن هنگام دفع خودداری کند و در صورت لزوم از مسکن‌های ضد درد استفاده کند. بازگشت به کار معمولاً پس از چند روز امکان‌پذیر است، اما باید از نشستن طولانی‌مدت و فعالیت‌های شدید پرهیز شود. برای انعقاد مادون‌قرمز نیز، مراقبت‌های کمتری نیاز است و بیشتر بیماران می‌توانند بلافاصله پس از درمان به فعالیت‌های روزانه خود بازگردند.
در نهایت، انتخاب روش درمانی بستگی به شدت بواسیر، ترجیحات شخصی بیمار و ارزیابی پزشک دارد.
سوالات پرتکرار (FAQ)
۱. آیا بواسیر بعد از یائسگی خطرناک‌تر می‌شود؟
خیر، بواسیر بعد از یائسگی ممکن است علائم شدیدتری داشته باشد، اما خطرات جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ افزایش نمی‌یابد.
۲. بهترین روش خانگی کدام است و چقدر طول می‌کشد اثر کند؟
بهترین روش خانگی شامل حمام سیتز و افزایش فیبر است که معمولاً در عرض چند روز تا یک هفته اثر می‌کند.
۳. RBL دردناک است؟ چند جلسه لازم است؟
RBL معمولاً درد کمی دارد و معمولاً یک جلسه برای درمان کافی است.
۴. آیا هر خون‌ریزی مقعدی در این سن مساوی بواسیر است؟
خیر، خون‌ریزی مقعدی همیشه به بواسیر مربوط نمی‌شود و می‌تواند ناشی از مشکلات دیگر مانند شقاق یا پولیپ باشد.
