بواسیر داخلی و خارجی چه تفاوتی دارند؟ راهنمای تصویری + علائم تشخیصی

بواسیر یا هموروئید (Hemorrhoids) یکی از شایع‌ترین مشکلات ناحیه مقعدی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را درگیر می‌کند. اگرچه صحبت کردن در مورد آن برای بسیاری ناخوشایند است، اما آگاهی از تفاوت‌های میان انواع آن، علائم و روش‌های درمانی، کلید مدیریت مؤثر این عارضه است.

درمان بواسیر خارجی و داخلی بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است و می‌تواند شامل درمان‌های خانگی، دارویی یا جراحی‌های کم‌تهاجمی باشد. شناخت دقیق نوع بواسیر به انتخاب روش درمان مؤثر کمک زیادی می‌کند.

بواسیر به دو دسته اصلی داخلی و خارجی تقسیم می‌شود که از نظر محل، علائم و رویکرد درمانی تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند. در صورتی که علائم شما شامل درد، خونریزی یا التهاب شدید باشد، مشاوره با بهترین دکتر هموروئید خانم اصفهان در کلینیک سپامد می‌تواند به تشخیص دقیق ‌تر و انتخاب روش درمان مناسب کمک کند.

در این راهنمای جامع، به بررسی دقیق تفاوت‌های این دو نوع بواسیر، علل ایجاد، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی می‌پردازیم تا بتوانید آگاهانه برای حفظ سلامت خود تصمیم بگیرید.

بواسیر چیست و چگونه به‌وجود می‌آید؟

بواسیر به زبان ساده، رگ‌های خونی متورم و ملتهب در قسمت تحتانی رکتوم (راست‌روده) و مقعد است. این عارضه شباهت زیادی به وریدهای واریسی پا دارد. در حالت طبیعی، همه افراد دارای بالشتک‌های عروقی در کانال مقعدی خود هستند که به کنترل دقیق فرآیند دفع مدفوع کمک می‌کنند. اما زمانی که این رگ‌ها تحت فشار مداوم قرار گیرند، متورم و کشیده شده و به تدریج به بواسیر تبدیل می‌شوند. شناخت این تغییرات و نحوه بروز آن‌ها، نقش مهمی در انتخاب بهترین روش درمان بواسیر خارجی و داخلی دارد و از پیشرفت بیماری به مراحل دردناک ‌تر جلوگیری می‌کند.

عوامل متعددی می‌توانند فشار بر وریدهای مقعدی را افزایش دهند و زمینه را برای ایجاد بواسیر فراهم کنند:

• یبوست مزمن و اسهال: فشار آوردن بیش از حد هنگام دفع مدفوع سخت یا دفع مکرر به دلیل اسهال، فشار زیادی به این ناحیه وارد می‌کند.
• رژیم غذایی کم‌فیبر: کمبود فیبر باعث خشکی و سفتی مدفوع شده و فرد را مجبور به زور زدن بیشتر می‌کند.
• نشستن طولانی‌مدت: به‌ویژه نشستن برای ساعات طولانی روی توالت، جریان خون را در ناحیه مقعد مختل کرده و باعث تجمع خون در وریدها می‌شود.
• بارداری: افزایش وزن رحم و تغییرات هورمونی در دوران بارداری، فشار زیادی به وریدهای لگن و مقعد وارد می‌کند.
• افزایش سن: با بالا رفتن سن، بافت‌های حمایتی این رگ‌ها ضعیف‌تر و مستعد کشیدگی می‌شوند.
• بلند کردن اجسام سنگین: این کار فشار داخل شکمی را به‌طور ناگهانی افزایش می‌دهد.
• چاقی و اضافه‌وزن: وزن اضافی بدن، فشار دائمی بر ناحیه لگن و مقعد وارد می‌کند.

شناخت این عوامل زمینه‌ای، اولین گام برای انتخاب بهترین روش درمان بواسیر خارجی و داخلی است؛ چرا که تا زمانی که علت اصلی رفع نشود، احتمال عود مجدد بیماری بالاست.

پزشکان توصیه می‌کنند در کنار تغییر سبک زندگی، اصلاح رژیم غذایی و افزایش مصرف فیبر، از روش‌های نوین و کم‌تهاجمی برای درمان بواسیر خارجی و داخلی استفاده شود تا ضمن کاهش درد و التهاب، از بازگشت مجدد این عارضه جلوگیری گردد.

تفاوت بواسیر داخلی و خارجی از نظر محل، شدت و علائم

مهم‌ترین تفاوت بین این دو نوع بواسیر، محل قرارگیری آن‌ها نسبت به “خط دندانه‌ای” (Dentate Line) در داخل کانال مقعد است. این خط، مرز بین بافت حساس به درد (پوست) و بافت با حساسیت کمتر (مخاط روده) را مشخص می‌کند. شناخت دقیق این ناحیه و تفاوت ساختاری میان بواسیر داخلی و خارجی، نقش مهمی در انتخاب مؤثرترین روش درمان بواسیر خارجی و داخلی دارد.

بواسیر داخلی (Internal Hemorrhoids):

این نوع بواسیر در داخل رکتوم و بالای خط دندانه‌ای ایجاد می‌شود. از آنجا که این ناحیه فاقد اعصاب حساس به درد است، بواسیر داخلی معمولاً دردناک نیست. اصلی‌ترین علامت آن، خونریزی بدون درد با رنگ قرمز روشن است که ممکن است روی دستمال توالت یا در کاسه توالت دیده شود. بواسیر داخلی بر اساس شدت بیرون‌زدگی (پرولاپس) به چهار درجه تقسیم می‌شود:

• درجه ۱: رگ‌ها متورم هستند اما از مقعد خارج نمی‌شوند.
• درجه ۲: هنگام دفع از مقعد خارج شده و خودبه‌خود به داخل بازمی‌گردند.
• درجه ۳: هنگام دفع خارج شده و فقط با کمک دست به داخل بازگردانده می‌شوند.
• درجه ۴: به‌طور دائمی از مقعد بیرون‌زده و قابل بازگرداندن نیستند.

بواسیر خارجی (External Hemorrhoids):

این نوع بواسیر در زیر پوست اطراف دهانه مقعد و پایین‌تر از خط دندانه‌ای شکل می‌گیرد. این ناحیه دارای اعصاب فراوان و حساس به درد است، بنابراین بواسیر خارجی اغلب با علائمی مانند درد، خارش شدید، سوزش و تورم همراه است. گاهی ممکن است یک لخته خون در داخل بواسیر خارجی تشکیل شود که به آن “بواسیر ترومبوزه” می‌گویند. این حالت بسیار دردناک است و به شکل یک توده سفت و آبی‌رنگ در لبه مقعد احساس می‌شود. درک این تفاوت‌ها حیاتی است، زیرا رویکرد به درمان بواسیر خارجی و داخلی بر اساس همین موقعیت و علائم مشخص می‌شود.

علائم هشداردهنده بواسیر داخلی و خارجی (جدول مقایسه‌ای)

برای تشخیص افتراقی بهتر بین این دو نوع بواسیر، می‌توان علائم کلیدی آن‌ها را در یک جدول مقایسه کرد. توجه به این علائم به شما کمک می‌کند تا وضعیت خود را بهتر درک کرده و در زمان مناسب به پزشک مراجعه کنید.

ویژگی (Feature)	بواسیر داخلی (Internal Hemorrhoid)	بواسیر خارجی (External Hemorrhoid)
محل	داخل کانال مقعد، بالای خط دندانه‌ای	زیر پوست اطراف مقعد، پایین خط دندانه‌ای
درد	معمولاً بدون درد (مگر در حالت پرولاپس و ترومبوزه شدن)	اغلب دردناک، به‌ویژه هنگام نشستن یا دفع
خونریزی	شایع‌ترین علامت؛ خون قرمز روشن و بدون درد	کمتر شایع است؛ ممکن است در صورت ترومبوزه شدن رخ دهد
خارش و سوزش	گاهی به دلیل نشت مخاط یا مدفوع	بسیار شایع و آزاردهنده
تورم یا توده	معمولاً قابل لمس نیست (مگر در حالت پرولاپس)	یک یا چند توده نرم یا سفت در لبه مقعد قابل لمس است
پرولاپس (بیرون‌زدگی)	در درجات ۲ تا ۴ از مقعد خارج می‌شود	بیرون‌زدگی ندارد (از ابتدا بیرون است)

این جدول به شما کمک می‌کند تا با تشخیص اولیه، سریع‌تر برای پیگیری و درمان بواسیر خارجی و داخلی اقدام کنید. به یاد داشته باشید که هرگونه خونریزی از مقعد باید توسط پزشک بررسی شود تا علل جدی‌تر مانند پولیپ یا سرطان روده رد شوند.

روش‌های تشخیص بواسیر (خانگی و پزشکی)

تشخیص بواسیر معمولاً ساده است، اما باید حتماً توسط پزشک تأیید شود تا از بیماری‌های مشابه مانند شقاق یا فیستول افتراق داده شود. انجام معاینه دقیق، به‌ویژه در تعیین نوع بواسیر و انتخاب روش مناسب درمان بواسیر خارجی و داخلی نقش مهمی دارد.

تشخیص خانگی (بررسی شخصی):

فرد می‌تواند با مشاهده علائمی مانند خون روی دستمال توالت، احساس خارش یا سوزش، یا لمس یک توده در اطراف مقعد به وجود بواسیر خارجی شک کند. بواسیر داخلی معمولاً قابل مشاهده یا لمس نیست مگر اینکه دچار پرولاپس شده باشد. این بررسی‌ها تنها یک حدس اولیه هستند و نباید جایگزین معاینه پزشکی شوند.

تشخیص پزشکی:

پزشک (عمومی یا متخصص پروکتولوژیست) از روش‌های زیر برای تشخیص قطعی استفاده می‌کند:

1. معاینه چشمی: پزشک ناحیه اطراف مقعد را برای یافتن نشانه‌های بواسیر خارجی یا پرولاپس بواسیر داخلی بررسی می‌کند.
2. معاینه رکتال با انگشت (DRE): پزشک با استفاده از یک دستکش آغشته به مواد روان‌کننده، انگشت خود را به‌آرامی وارد مقعد می‌کند تا وجود توده‌های غیرعادی در داخل کانال مقعد را بررسی کند.
3. آنوسکوپی و پروکتوسکوپی: در این روش، یک لوله کوتاه و چراغ‌دار به نام آنوسکوپ یا پروکتوسکوپ وارد مقعد می‌شود تا پزشک بتواند دیواره داخلی رکتوم و کانال مقعد را برای مشاهده بواسیر داخلی به‌دقت بررسی کند.
4. کولونوسکوپی: اگر علائم شما غیرمعمول باشد یا در معرض خطر سایر بیماری‌های گوارشی باشید، ممکن است پزشک برای بررسی کامل روده بزرگ، کولونوسکوپی را توصیه کند.

تشخیص دقیق توسط پزشک متخصص، نقشه راه صحیح برای انتخاب بهترین روش درمان بواسیر خارجی و داخلی را فراهم می‌کند.

درمان بواسیر خارجی و داخلی (خانگی، دارویی و جراحی)

خوشبختانه، اکثر موارد بواسیر با روش‌های خانگی و تغییر سبک زندگی بهبود می‌یابند. اما در موارد شدیدتر، به مداخلات پزشکی نیاز است.

۱. درمان‌های خانگی و تغییر سبک زندگی:

این روش‌ها خط اول درمان برای هر دو نوع بواسیر خفیف تا متوسط هستند:

• افزایش مصرف فیبر: مصرف روزانه ۲۵ تا ۳۵ گرم فیبر از طریق میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و مکمل‌هایی مانند پسیلیوم، مدفوع را نرم کرده و از زور زدن جلوگیری می‌کند.
• نوشیدن آب کافی: حداقل ۸ لیوان آب در روز بنوشید تا به عملکرد فیبر کمک کند.
• حمام سیتز (Sitz Bath): نشستن در یک لگن آب گرم به مدت ۱۵-۲۰ دقیقه، چندین بار در روز (به‌خصوص بعد از اجابت مزاج)، به کاهش درد، تورم و اسپاسم عضلات مقعد کمک می‌کند.
• استفاده از پمادهای موضعی: کرم‌ها و پمادهای بدون نسخه حاوی هیدروکورتیزون یا لیدوکائین می‌توانند به‌طور موقت درد و خارش را تسکین دهند.
• بهداشت مناسب: پس از هر بار دفع، ناحیه را به‌آرامی با آب ولرم شستشو داده و با یک حوله نرم خشک کنید.

۲. درمان‌های دارویی:

• داروهای نرم‌کننده مدفوع: در صورتی که تغییر رژیم غذایی کافی نباشد، پزشک ممکن است داروهای ملین یا نرم‌کننده مدفوع را تجویز کند.
• پمادها و شیاف‌های تجویزی: ترکیبات قوی‌تر برای کاهش التهاب و درد توسط پزشک تجویز می‌شود.

۳. روش‌های کم‌تهاجمی (عمدتاً برای بواسیر داخلی):

• رابربند لیگیشن (بستن با حلقه لاستیکی): یک حلقه لاستیکی کوچک در پایه بواسیر داخلی قرار داده می‌شود تا جریان خون به آن قطع شود. بواسیر طی چند روز خشک شده و می‌افتد.
• اسکلروتراپی: یک محلول شیمیایی به داخل بواسیر داخلی تزریق می‌شود که باعث کوچک شدن و از بین رفتن آن می‌گردد.
• انعقاد درمانی (لیزر یا مادون قرمز): با استفاده از گرما، بافت بواسیر سوزانده شده و کوچک می‌شود.

۴. جراحی (برای موارد شدید و مقاوم):

• هموروئیدکتومی: این روش جراحی سنتی برای برداشتن بواسیرهای بزرگ داخلی یا خارجی ترومبوزه است. این موثرترین روش است اما دوره نقاهت دردناک‌تری دارد.
• جراحی با استاپلر (PPH): در این روش که برای بواسیر داخلی پرولاپس استفاده می‌شود، بافت بواسیر به جای بریده شدن، به محل اصلی خود در کانال مقعد منگنه (استاپل) می‌شود.

امروزه طیف گسترده‌ای از روش‌ها برای درمان بواسیر خارجی و داخلی وجود دارد که از تغییر سبک زندگی تا جراحی‌های پیشرفته را شامل می‌شود.

راه‌های پیشگیری از بازگشت بواسیر

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. با رعایت نکات زیر می‌توانید از بروز یا عود بواسیر جلوگیری کنید:

• رژیم غذایی سرشار از فیبر را دائمی کنید.
• به‌طور منظم ورزش کنید. فعالیت بدنی به تحرک روده‌ها و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
• از نشستن‌های طولانی‌مدت خودداری کنید. اگر شغل شما ایجاب می‌کند، هر ساعت چند دقیقه بلند شده و راه بروید.
• به محض احساس نیاز به دفع، به دستشویی بروید. به تعویق انداختن آن باعث خشک و سفت شدن مدفوع می‌شود.
• از زور زدن و نگه داشتن نفس هنگام دفع خودداری کنید.
• وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید.

بهترین درمان بواسیر خارجی و داخلی، پیشگیری از بروز اولیه یا بازگشت آن از طریق اصلاح عادات روزمره است.

سوالات متداول (FAQ)

۱. آیا بواسیر خطرناک است؟
بواسیر معمولاً یک بیماری خطرناک نیست، اما علائم آن (به‌ویژه خونریزی) می‌تواند با بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ مشابه باشد. بنابراین هرگونه خونریزی مقعدی باید توسط پزشک ارزیابی شود.

۲. چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده خونریزی شدید و مداوم، درد غیرقابل تحمل، سرگیجه یا ضعف همراه با خونریزی، باید فوراً به پزشک یا مرکز اورژانس مراجعه کنید.

۳. آیا بواسیر به سرطان تبدیل می‌شود؟
خیر. هیچ مدرک علمی مبنی بر اینکه بواسیر می‌تواند به سرطان تبدیل شود وجود ندارد. اما این دو بیماری می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند، به همین دلیل تشخیص پزشکی اهمیت دارد.

۴. یکی از سوالات کلیدی این است که آیا درمان بواسیر خارجی و داخلی بدون جراحی امکان‌پذیر است؟
بله، پاسخ برای بسیاری از موارد خفیف تا متوسط، مثبت است. اکثر بیماران با رعایت درمان‌های خانگی، تغییر رژیم غذایی و استفاده از داروهای موضعی بهبود می‌یابند و نیازی به روش‌های تهاجمی‌تر پیدا نمی‌کنند. جراحی معمولاً برای موارد شدید و مقاوم به درمان‌های دیگر در نظر گرفته می‌شود